Plasticafval groot probleem

Plastic moet aangepakt worden.

Kort geleden is bekend geworden dat het bedrijf Greentom uit Maastricht de MKB innovatieprijs heeft gewonnen van 2017. De onderscheiding is toegekend vanwege het feit dat Greentom kinderwagens en buggy’s maakt  van gerecyclede kunststof drinkflessen. Ook aan het einde van de levenscyclus kunnen de materialen van deze buggy’s weer hergebruikt worden en zo kun je dus inderdaad spreken van een circulaire economie.

Jury voorzitter Ruud Koornstra sprak ook van een groen product en een duurzaam bedrijf, maar die mening en conclusie deel ik niet. Kunststof gemaakt vanuit fossiele brandstoffen en als resultaat van hoog technologische en chemische processen is geen duurzaam product. Het wordt daarnaast nog steeds niet duurzaam of natuurlijk bij eindeloos hergebruik. Daarvan is alleen sprake in geval van biobased en afbreekbare kunststoffen die onder gewone klimaatomstandigheden composteerbaar zijn. Dat is helaas maar een hele kleine fractie van de totaal geproduceerde kunststoffen. Bij duurzaam gaat het juist ook om veiligheid voor mens, milieu en ecosysteem en dat is niet gegarandeerd bij plastic.

Plastic vormt inmiddels ruim 60 à 70 jaar na marktintroductie een enorm probleem. We kennen allemaal het bevlogen verhaal van de jonge student Boyan Slat die zich als opgave heeft gesteld om de wereldzeeën schoon te maken van zwerfplastic. Met honderden meters lange vangarmen vist hij als het ware de plasticdelen uit het water. Sommige mensen beweren dat dit maar een deel van het probleem is, omdat er al hele kleine plastic- microdeeltjes in het water zitten die je er niet uit kunt filteren of zeven. Zo blijken alle stranden op de wereld en zelfs van afgelegen, onbewoonde eilanden al vervuild te zijn met plastic.

Je moet natuurlijk ook de bron aanpakken, zoals een aantal Afrikaanse landen recent hebben besloten. Plastic wordt eenvoudigweg verboden als verpakkingsmateriaal  en in tasjes. In Kenia, Rwanda, Mauretanië, Mali en zelfs Bangladesh mogen geen plastic tassen meer gemaakt en gebruikt worden. Je riskeert daarmee een hoge boete.

Recent onderzoek heeft aangetoond dat die plastic-microdeeltjes ook in drinkwater zitten, in tafelzout en zelfs als bisfenol of bisphenol A en ftalaten (gebruikt bij de productie van kunststof) in menselijke urine. Bisfenol maakt de plastics harder en ftalaten zijn juist weekmakers. Zij worden gebruikt bij kunststof handschoenen, katheters, infuussets.

Bisfenol A wordt ook gebruikt bij conserven en drinkpakken en als dun laagje op papieren kassabonnen. Kortom overal dus. Opeenhoping van deze stoffen kan zeker gezondheidsschade opleveren voor de mens en dus moeten we meer drastische maatregelen nemen.

Bij Amerikaans onderzoek uit 2003 is aangetoond dat bij 90% van de mannen de stof bisfenol A (BPA) in de urine zat. Deze stof is hormoonverstorend, omdat het lijkt op het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Bij mannen kan het leiden tot verminderde kwaliteit van het sperma. Vrouwen zouden een grotere kans hebben op borst- en baarmoederhalskanker en ook een lagere vruchtbaarheid. Het RIVM heeft in Nederland bevestigd dat bisfenol A  schade kan toebrengen aan jonge en/of ongeboren kinderen en dat de toegestane normen omlaag moeten. Al enige jaren is daarom BPA verboden in babydrinkflessen. Mogelijk heeft het ook effecten op ontstaan van obesitas en diabetes.   

In een Australisch onderzoek onder 1500 mannen bleek dat meer dan 99,6% ervan flalaten in hun urine hadden. Daarbij is er een direct verband gevonden tussen deze stoffen en chronische ziekten als hartproblemen, hoge bloeddruk en diabetes type 2.  

Het centraal planbureau (CPB) heeft in een recent rapport, met als titel: ”De circulaire economie van kunststof: van grondstoffen tot afval” (sept. 2017), onderzocht wat de effecten zijn van de huidige regels en afspraken voor de hele kunststofketen en samenleving. De conclusie is duidelijk en snoeihard. “Het productievolume van kunststof is de afgelopen vijftig jaar sterker toegenomen dan het gemiddelde BNP” en  “Het mondiale gebruik van fossiel geproduceerde kunststof is vertwintigvoudigd” (Ellen Mc Arthur Foundation in 2016). Naar verwachting stijgt het gebruik nog van 320 Megaton  nu naar circa 1,1 Gigaton in 2050.

de plastic hero

Deze toename in productie en gebruik van kunststoffen leidt zeker tot een grotere toename van afvalstromen, zwerfafval, resten in oppervlaktewater en in het milieu en is dus  onacceptabel. De huidige gescheiden inzameling van plastic, denk aan de door de overheid opgezette actie van  Plastic Hero, leidt niet tot een betekenisvolle  vermindering van het gebruik van uit fossiele grondstoffen gemaakte kunststof, toename van hergebruikte kunststoffen of toegenomen bio-afbreekbare kunststoffen. De meeste hoeveelheden worden nu verbrandt met de nodige milieuschade en CO2 uitstoot. De mix van kunststoffen na inzameling en scheiding is van zeer lage kwaliteit en ook lage waarde  om een kentering teweeg te brengen. Vanuit het oogpunt van de overheid met het al in 2016 uitgerolde brede programma "Nederland Circulair in 2050" is dit mislukt. 

Het Centraal Plan Bureau (CPB) pleit daarom ook voor extra overheidsmaatregelen zoals een mogelijk verbod op plastic zakken en de verdere algehele invoering van een statiegeldsysteem voor kunststof verpakkingen zoals dat nu ook voor glazen flessen gebeurd  en incidenteel voor plastic flessen. We mogen uit naam van onze kinderen niet langer wachten.   

 Een positief signaal is de prijs van € 10.000 die ontwerper Dave Hakkens uit Helmond heeft gekregen voor zijn open source machines serieus plastic waarmee plasticafval gerecycled kan worden en dus een nieuwe toepassing kan  krijgen. De prijs werd uitgereikt aan het einde van de Dutch Design Week 2017. Een andere positieve ontwikkeling is een Eindhovense uitvinding en technologie  waarmee kleurstoffen uit plastics kunnen worden gehaald en universeel toepasbare gezuiverde polymeerbouwstenen opleveren, die weer als grondstof kunnen dienen. Deze mogelijkheid is zo veelbelovend dat zelfs Coca Cola en Unilever een samenwerking zijn aangegaan met het plastic recyclingbedrijf Ioniqa dat deze technologie op grotere schaal gaat toepassen. Dat zal gebeuren in Geleen (Limburg) op de Chemelot Campus ( het vroegere DSM)  waar de fabriek met een capaciteit van 10.000 ton per jaar vanaf april 2019 zal gaan draaien. Dit bedrijf is een spinoff van de Technische Universiteit Eindhoven. Zij kunnen pet flessen en ook gekleurde petflessen weer terugbrengen tot een zuivere plastic grondstof die zo weer zonder kwaliteitsverlies nieuwe pet-flessen oplevert. Het kan eindeloos hergebruikt kan worden en is dus een goed voorbeeld van een circulaire economie. Daardoor zijn op termijn dus geen nieuwe grondstoffen meer nodig. Duurzaam is het echter nog steeds niet, maar het voorkomt dat miljoen tonnen petflessen anders verbrandt worden of in de natuur en zee terecht komen. 

Begin 2018 kwam een bericht in het nieuws dat Nederland maar ook andere Europese landen het industriële plasticafval niet meer naar China kunnen exporteren. Jarenlang heeft China dat wel toegelaten, omdat ze er door recycling nog enige grondstoffen uit konden halen. Nu is dat niet meer nodig en dus moet Europa het intern zelf gaan oplossen. Dat betekent meer investeren in eigen recycling capaciteit, maar ook de productie van plastics aanpakken door minder verschillende soorten toe te laten op de markt en meer afbreekbare plastics te maken. Het is een serieus probleem.
In maart 2018 kwam er een persbericht naar buiten dat staatssecretaris Mevr. S. van Veldhoven een akkoord had bereikt met de verpakkingsindustrie. Daarna volgde de teleurstelling want het bedrijfsleven en de supermarkten hoeven pas vanaf 2021 statiegeld te gaan heffen op kleine plastic flessen. Dus weer drie jaar verspild en de milieuschade weer verder laten oplopen. Milieu-organisaties zijn terecht zeer teleurgesteld. Deze rechtse regering van VVD, CDA, D66 en CU laat de belangen van de economie weer prevaleren boven die van de volksgezondheid en het milieu.

Ook de wetenschap is eindelijk in actie gekomen. Eind maart 2019 is het startsein gegeven voor een grootschalig onderzoek naar micro- en nano-plasticdeeltjes in ons lichaam. Hoever is dat plastic al in het lichaam doorgedrongen? Zit het al in onze hersenen ? Weten deze plastics de bijna ondoordringbare bloed-hersenbarriere te passeren? Is plastic schadelijk voor onze longen, voor ons spijsverteringssysteem, voor ons afweersysteem, voor het ongeboren kind?  

We weten nog heel veel niet over de effecten van plastics, maar het is wel overal om ons heen in de lucht, in het water en zelfs in onze urine. De Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en -innovatie (ZonMw) heeft samen met de Plastic Soup foundation het initiatief genomen en onderzoekers van de Wageningen Universiteit, TNO, TU/Delft, RIVM en de universiteiten van Groningen, Utrecht, Twente, Leiden en Amsterdam werken hieraan mee, samen met buitenlandse partners uit Engeland, VS, Indonesië, België en Frankrijk rondom vijftien verschillende projecten. Eigenlijk zouden producenten van deze plastic voor marktintroductie dergelijke onderzoeken moeten faciliteren. De overheid en twee filantropen hebben 1,7 miljoen Euro bij elkaar geharkt om elk van deze groepen een ton te geven voor 1 jaar onderzoek. Of dat genoeg is zal nog moeten blijken. Het begin is er al is het schandalig dat producenten een stof, plastic op de markt kunnen brengen zonder dat dit vooraf uitvoerig is getest en veilig en verantwoord is gebleken. 
Nu kampen we al vijftig jaar met de gevolgen en zijn die nog omkeerbaar?   

Op een andere manier is wel gebleken dat we plastic kunnen schrappen als we dat echt willen. Zo heeft de biologische winkelketen Ekoplaza in Amsterdam bewezen dat ze een levensmiddelenzaak helemaal zonder plastic verpakkingsmiddelen kunnen draaien. Het kan wel.
http://fontysduurzaam.blogspot.nl/2012/11/ekoplaza-meest-duurzame-merk-van-2012.htmlIn de Europese Unie zijn er nu ook plannen om het plastic afval eindelijk te gaan indammen. Ben alleen bang dat het nog weer jaren duurt.  

Vanuit een andere wetenschappelijke hoek gloort er ook een lichtpunt. Het is een groep onderzoekers gelukt om een gemengde verzameling van afvalplastics te vermalen tot kleine deeltjes ter grootte van een rijstkorrel. Die werden bovenop actieve kool in een buisreactor geplaatst en bij een hoge temperatuur verwarmd van 430 tot rond de 570 graden Celsius. De koolstof werkt dan als katalysator en het eindproduct is een mengsel van 85% kerosine en 15% dieselbrandstof. Het is een vrij eenvoudige manier om plastic te recyclen tot een nuttig product. Van afval tot brandstof zonder veel energieverliezen.  Stel je voor dat we zo de  miljoenen ton plastic afval kunnen hergebruiken in plaats van verbranden of dumpen. Hoofdonderzoeker Hanwu Lei is zeer positief met dit resultaat.   

Een andere manier is ontwikkeld door een biologiestudente  Morgan Vague uit Houston Texas die een bacterie heeft ontdekt die in het buitenmilieu al voorkomt en in staat is met name pet-plastics, de meest voorkomende en lastig afbreekbare plastic, te zien als voedsel en deze volledig af te breken. Er zijn miljarden bacteriën dus is het een reële optie. Wat er nog moet gebeuren is het proces te versnellen, want het gebeurt nu vrij langzaam. In de nabije toekomst zou dat zeker kunnen in een soort afgesloten ruimte zoals dat nu ook met mestvergisting gebeurt. Kijk zelf naar deze TED-lezing.   https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=nbW4XWkJC6w&feature=emb_title 

  Eind november 2020 heeft TNO ook een rapport/studie  uitgebracht met als titel: "Verspil het niet" . Zij concluderen daarin dat het hergebruik van plastics in het jaar 2050 (dus over 30 jaar) wel naar 90% kan. We hebben het dan over jaarlijks 1,6  miljard kilo plastics dat afgedankt wordt.  Het leeuwendeel daarvan hergebruiken zou een zegen zijn voor mens en milieu.

 Ze geven daarvoor 8 aanbevelingen / oplossingen:

- producenten moeten plastics ontwikkelen die goed te recyclen zijn.

- producenten moeten voor plastics alle kosten meerekenen volgens het principe van true pricing , opgelegd door de overheid via wetgeving. Dus niet alleen de kosten van het opruimen van het afval, maar ook de schade door de CO2-uitstoot  bij ontginning, productie en recycling. 

- producenten zijn verantwoordelijk voor het afval dat ze produceren.

- de recyclingindustrie moet met nieuwe technieken grondstoffen voor hoogwaardige plastics maken.

- Overheid en plastic industrie  moeten standaard eisen hanteren voor plastics en hun toevoegingen  waardoor ze gemakkelijker te recyclen zijn.

- consumenten en burgers moeten hun stem laten horen en acties voeren zodat overheid en industrie in actie komen?! 

-Maak kosten transparant zodat consumenten weten waarvoor ze betalen (veel meer dan nu dus).

- De overheid moet circulaire plastics stimuleren  en niet circulaire plastics zwaarder belasten.

Het zal hopelijk duidelijk zijn dat de overheid een voortrekkersrol moet vervullen, al dan niet na druk van de bevolking, jongeren en milieuactivisten. Het bedrijfsleven komt pas in beweging als wetgeving of financiële prikkels (subsidies of belastingen) hun daartoe aanzet.  De technische kennis en mogelijkheden is geen probleem als we beginnen vanuit grondstof, daarna het ontwerp en vervolgens het  productieproces en als laatste het recycleproces. Een gesloten kringloop à la Cradle to Cradle.